Temat: PROBLEM EMOCJI W ŻYCIU CODZIENNYM NASZYCH DZIECI ORAZ METODY RADZENIA SOBIE Z NIMI
Definicja emocji: (od łac. e movere, ‘w ruchu’) – stan znacznego poruszenia umysłu. Emocje charakteryzują się tym, że pojawiają się nagle i zawsze łączą się z zaburzeniem somatycznym; mogą osiągnąć dużą intensywność, ale są przejściowe . Zgodnie z Porozumieniem Bez Przemocy Marshalla Rosenberga, emocje to informacje o tym, że twoje ważne potrzeby są lub nie są zaspokojone
Co nieco o emocjach …
Nie ma dobrych, ani złych emocji – złe lub dobre są jedynie sposoby reagowania na – nasze lub naszych dzieci – emocje.
Nie mamy wpływu ani nie możemy kontrolować, czy emocje się pojawią.
Dzieci często nie rozumieją (nie potrafią nazwać) przeżywanych emocji. Mają do tego prawo. Dorośli powinni ich nauczyć rozumieć emocje.
Kraina emocji dzieci jest spontaniczna, gwałtowna – one nie analizują, czy tak wypada czy nie.
Dzieci okazują swoje emocje na różne sposoby. Im silniej je demonstrują, tym bardziej potrzebują naszej pomocy. Np. złość dziecka okazywana w postaci płaczu, krzyku, agresji lub apatii – to informacja dla rodziców: „Pomóż mi, nie umiem poradzić sobie z tą sytuacją, z emocjami. To jest dla mnie za trudne. Nie potrafię sam uporać się z tym, co teraz czuję”. Dziecko przeżywa emocje całym sobą.
Dziecięcy kram z uczuciami
Małe dziecko żyje w gąszczu niezrozumiałych dla siebie, bardzo silnych emocji. Trzy-czterolatek nie umie jeszcze nad nimi panować, to raczej one panują nad nim. Łatwo przechodzi od śmiechu do łez i odwrotnie. Dodatkowo właśnie okresie przedszkolnym ,pojawiają się nowe, nieznane dotychczas uczucia – duma, wstyd, poczucie winy, zazdrość i zakłopotanie. I choć dziecko dość często je teraz odczuwa, jeszcze przez kilka lat nie będzie w stanie w pełni zdawać sobie z tego sprawy, ani tym bardziej o tym mówić.
Jednak emocje muszą gdzieś znaleźć ujście. Ponieważ nie potrafią o nich powiedzieć, dzieci znajdują inne sposoby na wyładowanie napięcia – obgryzanie paznokci, ssą kciuk, biją ulubionego misia dokuczają zwierzątkom, zaczynają ponownie się moczyć. Czasem objawy emocjonalnego napięcia przyjmują postać dolegliwości fizycznych – częste są sytuacje, kiedy lęk przed pójściem do przedszkola przekłada się na bóle brzuszka, biegunkę a nawet wysoką gorączkę.
Co pomaga dzieciom w trudnych chwilach
Tym, co pomaga dzieciom (dorosłym również) w trudnych sytuacjach jest wyrażanie emocji i rozmawianie o nich. Dzieci czują się pewniej, słysząc o tym, czego doświadczają. Mają poczucie, że są rozumiane i kochane. Uczą się też nazywać swoje doznania, a skoro potrafią je nazwać, zaczynają też lepiej sobie z nimi radzić.
Uczmy dzieci nazywać emocje. To jedna z najważniejszych umiejętności, która pozwoli im czuć się pewnie i bezpiecznie, a i lepiej radzić sobie w życiu. Pokazuj dziecku co czują inni. Nazywamy więc uczucia, które malują się na twarzy innych i wskazujmy na ich możliwą przyczynę, np.: „Hania jest smutna, bo nie pozwoliłaś jej pobawić się swoimi klockami”. Bawiąc się lalkami i misiami, mów, co czują zabawki w różnych sytuacjach. A gdy wracamy zmęczeni z pracy i dziecko ciągnie nas do zabawy, nie bójmy się powiedzieć: „Miałam/em ciężki dzień i jestem zmęczona. Jak odpocznę, to się pobawimy”.
Tłumienie złości szkodzi dziecku
Nam rodzicom , łatwo przychodzi zaakceptowanie np. smutku czy żalu u naszych pociech, ale duży kłopot sprawia często, dziecięca złość. „Przestań się wściekać!”, „Zachowujesz się okropnie”, „Natychmiast się uspokój” – to tylko niektóre wyrażenia pokazujące, że nie dajemy dziecku możliwości do przeżywania złości. Większość z nas nie rozumie, nie wie, że tłumienie tak silnych emocji zwiększa np. wydzielanie adrenaliny, która obniża odporność, zaburza funkcjonowanie pamięci, hamuje zdolności intelektualne. Ponadto poskramiając dziecięcą złość, nie dajemy dziecku szansy nauczyć się ją kontrolować. W efekcie będzie wybuchać w nieadekwatnych sytuacjach i z nieuzasadnioną siłą.
Aprobujmy uczucia dziecka, nie zachowanie
Z uwagi na fakt, iż gniew musi gdzieś znaleźć ujście, pogódźmy się z tym , że nasze dziecko tupie nogami, krzyczy i rzuca się na ziemię, ale nie pozwólmy , by wyrządzało komuś krzywdę. Należy spokojnie (to ważne!), ale stanowczo powiedzieć „Widzę, że jesteś teraz bardzo rozzłoszczony, ale nie wolno ci mnie bić”.
Jeśli dziecięca histeria wyprowadza nas z równowagi ,lepiej wyjdźmy z pokoju mówiąc: „Słyszę, że chcesz sobie teraz pokrzyczeć, bo jesteś bardzo rozzłoszczony. Możesz się pozłościć w swoim pokoju, a ja wyjdę do kuchni, bo mnie bolą uszy. Jak już skończysz krzyczeć, to będziemy się bawić, zgoda?”. Ta metoda bywa bardzo skuteczna, badania bowiem pokazują, że natarczywe uspokajanie rozgniewanego dziecka przedłuża tylko płacz i krzyk.
Co może przyczynić się do zaburzeń emocjonalnych u dzieci?
Środowisko domowe – struktura rodziny (rozbita rodzina, wielodzietna, zrekonstruowana itp.), niekorzystne warunki bytowe, zła sytuacja materialna, atmosfera w domu, wadliwe metody wychowania, sztywne postawy rodzicielskie, lękliwa postawa matki, problemy z komunikacją, odrzucenie emocjonalne dziecka, niezaspokajanie potrzeb psychicznych malucha, brak akceptacji i poczucia bezpieczeństwa, choroby psychiczne rodziców, ciągła krytyka, stosowanie kar cielesnych, nadopiekuńczość rodziców, brak samodzielności dziecka, kształtowanie postaw zależnościowych, zaburzone relacje rodzic-dziecko.
Środowisko pozarodzinne (przedszkole, szkoła) – negatywny stosunek nauczyciela do ucznia, nadmierne wymagania, rywalizacja, odrzucenie przez rówieśników, niekorzystne relacje z kolegami i nauczycielem, perfekcjonizm.
Sytuacje traumatyczne i subtraumatyczne – choroba dziecka lub członka rodziny, utrata bliskiej osoby, przeżycie bardzo silnego zagrożenia, śmierć kogoś bliskiego, rozwód rodziców.
Rodzaje zaburzeń emocjonalnych u dzieci
Do najbardziej znanych zaburzeń emocjonalnych u dzieci zalicza się:
lęki –np. lęk przed ciemnością, przed burzą, przed pozostaniem samemu w domu, przed zwierzętami. Bardzo często pojawiają się lęki nocne, kiedy dziecko budzi się z krzykiem w nocy, ale rano nie pamięta nocnego incydentu.
moczenie mimowolne Zaburzenie to może przetrwać do kolejnych okresów rozwojowych, nawet dorosłości .Rozróżniamy moczenie pierwotne – u dzieci, które jeszcze nie nabyły kontroli zwieracza pęcherza, oraz wtórne – u dzieci, które ponownie zaczęły się moczyć po co najmniej sześciomiesięcznej kontroli.
Etiologia jest niejednorodna, wieloczynnikowa, często moczenie może współistnieć z zaburzeniami emocjonalnymi i zaburzeniami zachowania. Reakcje innych ludzi, w tym rodziców, wpływają na sposób przeżywania przez dziecko problemu i przebieg leczenia.
Tiki- powstają na skutek mimowolnego, szybkiego kurczenia się mięśni. Zazwyczaj obejmują one mięśnie twarzy (mruganie oczami, marszczenie czoła, wystawianie języka, poruszanie skrzydełkami nosa, wykrzywianie ust). Dość często tiki obejmują również mięśnie ramion i kończyn górnych, często widoczne jest wtedy wzruszanie ramionami, potrząsanie rekami, podnoszenie ich do góry. Zdarza się, że ruchom mięśniowym towarzyszą rożne dźwięki. Zazwyczaj jest to pochrząkiwanie, pokasływanie, mimowolne wypowiadanie słów, pociąganie nosem. Często obecne są u małych dzieci, zdarza się jednak, że pojawiają się one również u nastolatków w okresie dojrzewania. Zwykle właśnie po okresie dojrzewania ustępują samoistnie. Może się jednak zdarzyć, że tiki ulegną utrwaleniu i będą stanowiły poważny problem w dorosłym życiu, uniemożliwiając wtedy zazwyczaj normalne funkcjonowanie (kontakty społeczne, praca).
JĄKANIE SIĘ! Wśród przyczyn jąkania wymienia się wady układu nerwowego, nieprawidłową pracę aparatu mowy i słuchu, a nawet zaburzenia oddychania. Dużą rolę w jąkaniu odgrywają też emocje.jąkanie objawia się zacinaniem – objawami tonicznymi, wielokrotnym powtarzaniem tej samej sylaby, głoski, wyrazu – objawami klonicznymi, napięciem mięśniowym i emocjonalnym.;
ZABURZENIA APETYTU– „nerwicowe zaburzenia łaknienia- Zaburzenia łaknienia mogą być konsekwencją trudnej sytuacji domowej, braku poczucia bezpieczeństwa albo sposobem na zwrócenie na siebie uwagi i zapewnienie opieki. U niektórych dzieci nerwicowych brak apetytu może łączyć się z innymi zaburzeniami, jak wymioty, jadłowstręt.
Sposoby postępowania z dzieckiem z zaburzeniami emocjonalnymi
Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym stają się coraz częściej spotykanym zjawiskiem. Rośnie liczba dzieci niepokojących nas różnymi nieodpowiednimi formami zachowań, u których podstawą są zakłócenia rozwoju emocjonalnego, powodując probemy wychowawcze. Procesy emocjonalne dziecka zależą od działania układu nerwowego, hormonalnego i ogólnego stanu zdrowia, a także od kontaktów z najbliższymi osobami, wczesnych doświadczeń społecznych i atmosfery w domu rodzinnym
Rodzice i nauczyciele zwracają uwagę na trudności wychowawcze, jakie im te dzieci sprawiają.
Często czujemy się bezradni , nie umiemy pomóc dziecku, nie wiemy jak opanować swoje emocje. Zastanawiamy się . w jaki prosty sposób dotrzeć do dziecka
Rodzice i nauczyciele zdenerwowani negatywnym zachowaniem dziecka, tracą cierpliwość, stosują kary, wydają krzykiem polecenia, krytykują. W dziecku wybuchają wtedy gniew, przekora, upór i lęk. Zjawisko trudności wychowawczych wiąże się potem z wadliwym oddziaływaniem pedagogicznym.
Zapamiętajmy , że „ emocjonalne” dzieci częściej niż inne wymagają spokojnego reagowania na ich zachowanie, nie powodującego u nich pobudzenia emocjonalnego i konsekwentnego postępowania. Ważne jest, że powinniśmy im nawet kilka razy powtarzać to samo polecenie lub ten sam zakaz .Bowiem nadmiar bodźców, jakie docierają do tych dzieci nie są przez nie selekcjonowane, przez co nie potrafią skupić się na słowach osoby dorosłej. Reagują na nie z opóźnieniem lub nie reagują wcale.
Podczas pracy z dzieckiem o zaburzonych emocjach warto pamiętać, że objawy, jakie u niego występują, nie są przejawem złej woli, niechęci czy odmowy bycia posłusznym. Objawy te utrudniają życie nie tylko rodzicom czy nauczycielom, ale przede wszystkim samym dzieciom. Dlatego też stale należy podkreślać i eksponować osiągnięcia dziecka, co pozwoli rozwinąć wiarę we własne siły i możliwości. Właściwe pokierowanie dzieckiem może sprawić, że jego nadmierna aktywność nie tylko nie będzie przeszkodą w życiu, lecz może stanowić pozytywną i społecznie pożądaną cechę jego zachowania, a brak aktywności i zahamowanie wyzwoli w dziecku chęć działania.
Celem pracy nauczyciela powinno być między innymi poznawanie problemów dziecka, dostosowanie stawianych przed nim zadań do realnych możliwości ich wykonania przy pełnej akceptacji dziecka niezależnie od trudności jakie sprawia swoim zachowaniem. Wszelkie poczynania pedagogiczne nauczycieli, rodziców i terapeutów powinny być nasycone rozwagą, taktem i umiarem, dostosowane do danej sytuacji i możliwości dziecka.
Oddziaływania terapeutyczne
Skutecznym oddziaływaniem terapeutycznym są zajęcia psychodramatyczne, w czasie których dziecko odgrywając w scenkach różne role odreagowuje własne napięcia emocjonalne, przejmując punkt widzenia i sposób reagowania osoby, którą odgrywa
Ciekawą formą pracy z dzieckiem jest terapia poprzez muzykę. Znaczenie muzykoterapii polega na ułatwianiu ekspresji w wyrażaniu uczuć oraz na umożliwieniu odreagowania przeżyć dziecka. a.
W pracy z dzieckiem o zaburzonych emocjach można wykorzystać
terapię zabawową. Polega ona „na umożliwianiu dziecku wyrażania swoich uczuć, rozładowaniu napięć emocjonalnych, stopniowym uzyskiwaniu wglądu w samego siebie i uczynieniu go otwartym na kontakty społeczne
Inną metodą przyczyniającą się do zmniejszania napięcia emocjonalnego u dzieci jest metoda relaksacji mięśniowej. „
Opiera się ona na założeniu, że ciało i umysł tworzą niepodzielną całość. Jedność psychofizyczna wyraża się między innymi tym, że zaburzenia psychiczne, napięcie emocjonalne powodują zaburzenia równowagi neurohormonalnej, wpływając na wzrost napięcia mięśniowego. Doprowadzenie do rozluźnienia mięśni pozwala z kolei na uzyskanie zmniejszenia napięcia emocjonalnego.” Najbardziej znane metody relaksacji mięśniowej to: relaksacja progresywna Jacobsona, trening autogenny Schulza oraz metoda opracowana przez H. Winterberta.
w pracy z dziećmi o zaburzeniach emocjonalnych przydatny może być rysunek, który pełni rolę nie tylko diagnostyczną, ale i terapeutyczną. „Polega ona na tym, że dziecko wyrażając w działaniu twórczym swoje obawy, niepokoje, rozładowuje nagromadzone napięcie.
Innym skutecznym oddziaływaniem terapeutycznym jest opowiadanie lub czytanie dzieciom baśni. Za pomocą czarów znikają wszelkie problemy. Odzwierciedla się myślenie magiczne polegające na poszukiwaniu przedmiotów (czarodziejska różdżka, latający dywan), które pomagają osiągnąć zamierzone przez dziecko cele. W ten sposób następuje chwilowa redukcja napięcia i wyzwolenie optymistycznego oczekiwania. Szczęśliwy koniec daje zadowolenie i radość. Baśnie pozwalają dziecku uwierzyć w sukces. Spełniają funkcję relaksacyjną i socjalizacyjną.
Zabawa jako forma terapii i pracy z dziećmi „ emocjonalnymi”
Zabawa stanowi sens życia małego dziecka oraz daje jemu mnóstwo radości. Składowe zabawy można wykorzystać jako metodę wspomagania rozwoju dziecka, a także jako element diagnozy i terapii dziecka. Zabawa spełnia różne funkcje, m.in. wychowawczą, kształcącą, diagnostyczną, a także terapeutyczną. . Zwłaszcza terapia zabawowa jest polecana dzieciom nadpobudliwym, agresywnym, wycofanym, nieufnym.
Zabawy terapeutyczne – wspierające rozwój emocjonalny dziecka
Malowanie uczuć przy muzyce. Dziecko słucha muzyki-najlepiej różnych rodzajów-raz spokojnej, raz szybkiej i do tego maluje palcami albo pędzlem obrazek. W ten sposób uwalnia się od napięć, przenosi swoje emocje na papier. Może twórczo wyrazić swoje uczucia, konflikty i pragnienia w bezpieczny sposób, a przy tym podnieść swoje poczucie wartości. Malowanie przy muzyce rozluźnia ciało, dziecko może pozbyć się stresu.
Taniec uczuć. Tym razem dziecko próbuje przy różnej muzyce i z użyciem różnych rekwizytów (np. chustki, wstążki) pokazać ruchem całego ciała „Co mówi muzyka?”.
Dziecko w studni
Dzieci siedzą w kole. Jedna osoba stoi w środku . Nagle upada na ziemię i skarży się :„Wpadłam do studni!”. Pozostali uczestnicy pytają chórem :„Kto ma cię ratować!” .Osoba w studni odpowiada np.:Ten kto potrafi głośno krzyczeć”.- „Ten kto najszybciej biega”.
Gdy podawane są określone cechy, dzieci siedzące w kole próbują je zademonstrować jak najbardziej przekonywująco. Osoba w studni decyduje sama, kto najlepiej spełnia wymienione kryterium. Wybrany uczestnik wyciąga dziecko ze studni, to znaczy podaje mu rękę i pomaga mu wstać. Zabawa ta może być wykorzystywana do pokazania uczuć
Taki sam
Nie ma dzieci lepszych czy gorszych, wszystkie mimo wszelkich różnic, mają pewne cechy wspólne. Uczestnicy siedzą tak, by dobrze widzieć resztę grupy. Po kolei otrzymują polecenia, np.:-„Wstań i dotknij wszystkie dzieci, które mają na nogach sandały”.-„Dotknij każdego, kto ma długie włosy”.
Jeżeli będziemy częściej powtarzali to ćwiczenie, wtedy dzieci będą dostrzegały coraz więcej i stanie się zbędne specjalne kierowanie ich uwagi na pewne aspekty. Być może odkryją również, że osoby których nie lubią, pod wieloma względami są takie same , jak one
Zabawa – Balony. Dziecko, najpierw przy muzyce spokojnej, powolnej, a następnie przy szybszej, odbija balony. Kolorowe, wymykające się z ręki balony pomagają wyzwolić w dziecku beztroskę, delikatność oraz niezależność.
Sposoby na Złościucha. Można opowiedzieć dziecku bajkę o Złościuchu, który namawia do robienia złych rzeczy. Następnie poprosić, żeby narysowało tego Złościucha. W dalszej kolejności pokazać sposoby radzenia sobie ze złością, m.in. spokojne oddychanie, powolne liczenie do
narysowanie Złościucha, potem podarcie go i wrzucenie do kosza, wytupanie złości, gniecenie z papieru kulek i rzucanie nimi do kosza. Dziecko uczy się w ten sposób, że złość jest naturalnym uczuciem i każdy go doświadcza, ale należy nauczyć się radzić sobie ze złością, żeby nie doprowadzić do wyrządzenia komuś krzywdy lub jakiejś szkody.
Zabawa w oswajanie lęków. Można opowiedzieć bajkę o zwierzątku lub dziecku, które często się bało różnych rzeczy. A następnie poprosić dziecko, żeby narysowało czego ono się najbardziej lęka. Potem można pobawić się w „czarowanie lęków”, „wyrzucanie strachów” lub zamianę strachu na inną emocję. Spowoduje to, że dziecko będzie mniej się bało, a duży strach zamieni się w mniejszy, bo będzie już oswojony.
Podsumowanie
Artykuł ten nie ukazuje wszystkich możliwości pracy terapeutycznej z dziećmi z zaburzeniami emocjonalnymi. Jest raczej próbą wskazania pewnych sposobów, dróg radzenia sobie z tym ważnym problemem. Generalnie mówiąc należy przypomnieć, że podstawową zasadą terapii dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi jest akceptacja wszelkich form zachowania , cierpliwości, wyrozumiałości, zapewnienie dziecku poczucia pełnego bezpieczeństwa. Tylko taka terapia może przynieść pozytywne rezultaty.
Literatura
- MałgorzataŚwięcicka, “One są wśród nas. Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi”. Warszawa 1996.
- . J. M. Haviland-Jones, M. Lewis, “Psychologia emocji”, GWP, Gdańsk 2005.4. Tony Attwood „Zespół Aspergera”, wyd. Harmonia Gdańsk 2013
- Bettelheim B., Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, Warszawa 1984.
- Brun B., Zastosowanie baśni w psychoterapii (w:) Symbole duszy, B. Brun, E. W. Pedersen, M. Runberg, Warszawa 1995.
- Dyka F., Wartości moralne bajek i ich miejsce w edukacji wczesnoszkolnej (w:) Nowatorskie tendencje w edukacji wczesnoszkolnej (red.) J. Kida. Rzeszów 1998.
- Franczyk A., Krajewska K., Skarbiec nauczyciela – terapeuty czyli od programu do realizacji – propozycje rozwiązań pracy terapeutycznej prowadzonej z dziećmi w wieku przedszkolnym o specyficznych i specjalnych potrzebach edukacyjnych, Kraków 2005.
- Galińska E., Receptywna muzykoterapia grupowa w terapii kompleksowej nerwic, „Psychiatria Polska”, t. IX 1975, nr 4.
- Głodkowska J., Zabawa i nauka w kręgu baśni. Metoda wspomagania wrażliwości edukacyjnej dziecka lekko upośledzonego umysłowo w wieku wczesnoszkolnym, Warszawa 2001.
- Grochulska J., Reedukacja dzieci agresywnych, Warszawa 1982.
- Kozłowska A., Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego, Warszawa 1996.
- Kozłowska A., Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym, Warszawa 1984.
Na podstawie literatury i artykułów z Internetu opracowała: Dorota Kubisa
Przedszkole w Żelisławicach
